Goede gewoontes creëren op je werk om doelen te halen: Ontdek de Kracht van Consequenties
Tekst: Joost Kerkhofs
Goede voornemens zijn gemakkelijk te maken, maar het kan verdraaid lastig zijn om er structureel gevolg aan te geven. De eerste paar keer lukt wel misschien, maar het daarna volhouden is voor veel mensen echt een uitdaging. Het creëren van een nieuwe gewoonte is lastig, zo blijkt. Vooral rond de derde maandag van het nieuwe jaar, lijkt de terugval het sterkst en wint de oude routine het. Dit wordt dan ook niet voor niets “Blue Monday” genoemd.
Nu is me een bepaalde mate van beroepsdeformatie niet vreemd, dus ben ik ook dit fenomeen eens gaan bekijken vanuit de gedragswetenschap.
Voor wie mij en mijn vakgebied Organizational Behavior Management (OBM) al kent zal het niet vreemd overkomen dat ik hierbij het ABC-model gebruik.
Wat is dat ABC-model eigenlijk?
Het ABC-model is wat mij betreft een van de mooiste wetenschappelijke ontdekkingen van de 20e eeuw. Het laat zien ons dat gedrag (de ‘B’ van behavior) door twee factoren wordt beïnvloed: Antecedenten en Consequenties. Antecedenten zijn eigenlijk alle zaken die in de tijd vóórafgaan aan het gedrag en die een aanleiding of prikkel kunnen zijn om bepaald gedrag te gaan vertonen. Noem het een ‘Activator’. De Consequenties zijn vervolgens alle dingen die met je kunnen gebeuren wanneer je het gedrag vertoont. Dat kunnen positieve, maar ook negatieve consquenties zijn.
OBM is feitelijk in iedere situatie waar menselijk gedrag wordt vertoond toepasbaar. In iedere branche en sector. Mijn eigen werk is vooral gericht op het helpen van organisaties om gedrag te veranderen om de gewenste cultuur te creëren die nodig is om bepaalde bedrijfsdoelen te bereiken. Maar OOK in het dagelijks leven kan je het heel goed toepassen. Laat ik het aan de hand van het volgende – ongetwijfeld herkenbare – onderwerp illustreren: Stel, je voelt je niet zo fit, en je merkt dat de broek te strak begint te zitten. Misschien heb je er zelfs een vervelende opmerking over gekregen van iemand. Allemaal zaken die je ertoe zouden kunnen aanzetten om in actie te komen om te gaan afvallen.
Het gedrag dat je daarna gaat vertonen kan verschillend zijn. Je kunt immers kiezen hoe je met de situatie omgaat. Je wilt gaan sporten en gezonder gaan eten. Maar je kunt ook een grotere broek kopen, toch? Sporten, eten en broeken kopen zijn allemaal gedrag. Zo zie je dus dat Antecedenten geen garantie zijn voor specifiek gedrag. Ze kunnen verschillende gedragingen uitlokken en dat gebeurt eigenlijk op basis van de verwachting die je hebt van de consequenties.
De Consequenties zijn – zoals eerder beschreven – alle dingen die met je kunnen gebeuren wanneer je het gedrag vertoont. In de tijd komen ze dus tijdens of ná het gedrag. Daarbij geldt dat directe, zekere consequenties sterker zijn dan toekomstige, onzekere. Een vuistregel is dat de directe en zekere consequenties een factor 8 sterker zijn. Dat geldt voor zowel de positieve als de negatieve consequenties.
Je besluit uiteindelijk om te gaan hardlopen, maar je bent niets gewend. Wat gebeurt er dan? Je ervaart de directe en zekere negatieve Consequentie dat je steken in de zij krijgt en buiten adem raakt. Ook je knieën doen pijn. Al met al geen pretje, met een factor 8! Terwijl het gezondere gewicht dat het hardlopen ook kan opleveren weliswaar positief is, maar toekomstig en onzeker. Je weet immers nog niet of het je gaat lukken en zoals je je nu voelt twijfelt je daar ook sterk aan. Factor 1 dus.
Er gebeurt nog iets: wanneer je een consequentie ervaart dan leert je brein daarvan. Simpel gesteld, slaat het de ervaring op door verbindingen aan te maken.
Stel dat je iets voor de eerste keer doet en het bevalt? Dan neemt de kans toe dat je hetzelfde gedrag vaker gaat vertonen. Bevalt het niet? Dan neemt de kans af!
De volgende keer dat je een vergelijkbare situatie meemaakt en je krijgt vanuit je omgeving bepaalde Antecedenten, dan zal je brein op zoek gaan naar een referentiepunt. Dit om te bepalen wat de logische respons is en welk gedrag de meest waarschijnlijk positieve consequenties oplevert. Je wilt namelijk in beginsel overleven en daarnaast ook gewoon een leuk leven, nietwaar?
Hier begint jouw uitdaging!
Ons brein is erg gericht op de korte termijn. We zijn wezens van het hier en nu. En we zijn ook wezens die leren van de dingen die met ons gebeuren.
Bij de positieve consequenties komt dat door het stofje genaamd dopamine.
Het zorgt na een gedraging eigenlijk dat je tegen jezelf zegt: “Hmm, dit smaakt naar meer!” En het is dit prettige gevoel (hoe minimaal ook) dat het waarschijnlijker maakt dat je het vaker gaat doen.
In het Engels heet dat fenomeen reinforcement. Door bepaald gedrag te vertonen kun je de bevestiging krijgen dat het deugt om het te blijven doen.
Hiermee ontstaat een gewoontelus. De positieve consequenties van de ene keer, worden een antecedent voor de volgende keer. Zolang je brein bij elke herhaling bevestigd raakt dat het deugt om te doen, neemt de waarschijnlijkheid steeds meer toe dat je dit gedrag tot de favoriete reactie maakt op vergelijkbare situaties. De routine is geboren en bij sommigen ligt zelfs verslaving op de loer!
Eigenlijk kunnen we dus wel stellen dat gedrag vooral bepaald wordt door de consequenties die het oplevert, en dus niet zozeer door de antecedenten. Ons brein maakt dagelijks vele beslissingen, en meestal gebeurt dat onbewust op basis van een risico-inschatting van alle bekende consequenties.
Ook dat maakt het lastig om nieuw gedrag aan te leren, want je kent immers nog niet alle consequenties. Je merkt dan misschien dat je broek te strak begint te zitten, maar je hebt misschien nog nooit eerder meegemaakt dat je ook ziek kan worden van je ongezonde levensstijl. Tegelijkertijd heb je wél ervaren en dus geleerd dat het direct en zeker lekker is om vetten en suikers te eten. Dat prikkelt namelijk direct het beloningsgebied in je brein.
Wat is dus de kans dat je blijft sporten als dat niet meteen lekker voelt en er niets direct lonends tegenover staat? Terwijl de échte beloning, dat de ‘streefbroek’ past, ver weg is? En je partner? Die verklaart je misschien wel voor gek en zit met een zak chips op de bank. Ook dat laatste is een antecedent voor jou, waarmee ze zomaar weer in oud gedrag zou kunnen terugvallen. We zijn kortom een product van onze omgeving en die omgeving beïnvloedt welke routines we als gewoontedieren gaan vertonen.
Voor wie het nog niet door heeft: het ABC-model is dus overal van toepassing en je kunt het ook als beïnvloeder van gedrag gebruiken om gedrag te sturen. Het wordt door het bedrijfsleven vooral ingezet om het gedrag van consumenten te beïnvloeden. Denk bijvoorbeeld aan de gokindustrie, social media, gaming en loyaliteitsprogamma’s van winkels.
We beseffen daarmee allemaal wel dat we als consument soms razendsnel bereid zijn om nieuwe gewoontes te creëren. Zolang we consequenties maar direct als lonend ervaren!
Conclusie
Om een duurzame gedragsverandering te realiseren en doelen te halen, moeten we soms nieuwe gewoontes creëren. En deze gaan pas ontstaan wanneer we per saldo de voordelen ervan liefst direct en zeker ervaren wanneer we het gedrag vertonen. Deze voordelen moeten zo sterk zijn dat ze de nadelen – die er ALTIJD zijn – voldoende tegenwicht kunnen bieden.
Volgens mij is dit de verklaring van het mislukken van de pogingen van veel mensen die willen afvallen door gezonder te gaan leven. =Afvallen kost direct meer tijd en moeite dan blijven zitten en iets lekkers eten dat direct een dopamine-kick oplevert. Probeer daar maar eens tegenop te werken.
Is er dan ECHT geen oplossing….?
Jawel hoor, en ik weet welke!
Nieuwsgierig geworden?
Neem dan deel aan de online workshop “De Kracht van Consequenties”! Daarin ga je ontdekken dat er drie belangrijke valkuilen zijn bij het beïnvloeden van anderen, waardoor maar 0,8% van je tijd, energie en middelen wordt besteed aan de meest effectieve factor om het beste uit mensen te halen. Weinig kans om tot een meetbare cultuurverandering te komen die gaat helpen je organisatiedoelen te behalen. Ik ga je vertellen hoe het anders kan.
Kortom, schrijf je hier nu in en profiteer na afloop van de sessie meteen van de tips die ik je daar ga geven!
Klik hier voor het aanmeldformulier!
Enne… beloon jezelf na het inschrijven gerust met het prettige gevoel dat je iets goed gedaan hebt. Namelijk, een eerste stap naar het beter begrijpen van gedrag en hoe je het kunt beïnvloeden.
